خامه
خامه ماده ی اولیه ی صنعت قالی بافی است که از پشم گوسفندان تهیه می شود و به رنگ های مختلف، رنگ آمیزی شده است.
خامه را بعد از رنگ آمیزی به صورت گلوله ای توپی/ کلاف در می آورند که ییماق نامیده می شود. قالی باف ها در هنگام بافت قالی آن را در جایی مخصوص به نام «کوجی اترنج» - در دار افقی- یا از بند – در دار عمودی می آویزند تا کاملا در دسترس باشد.

تار/ چله
تار به مجموع نخ هایی اطلاق می شود که به طور موازی، یکنواخت و عمودی بر دار قالی بسته می شود. به عبارت دیگر دو عرض دار قالی را به هم پیوند می دهد. تار به منزله ی توان و پیکره فرش است.

پود
پود به مجموع نخ هایی اطلاق می شود که بعد از هر ردیف گره، از میان تارهای فرش عبور می دهند - با دست یا با سیخ پود کشی، یک در میان و به طور افقی- هدف از پودکشی، استقرار کامل گره های زده شده است بر فرش و انسجام عرضی این صنعت ظریف.

قوراما / دار قالی
دار قالی به دسته افقی و عمودی ساخته می شود.
الف- دار افقی
ترکمن ها معمولا انواع قالی را با دار افقی می بافند. اخیرا استاد نیازی بافتن با دار عمودی را معمول کرده و با ابتکارات خود، جان تازه ای به فرش ترکمن داده است.
از امتیازات دار افقی این است که می توان اجزای آن را از هم جدا کرد. بدین جهت، حمل و نقل آن به آسانی صورت می گیرد.
دار افقی ریش در سنت ترکمن دارد، اما کار کردن با آن آسان نیست زیرا که بافنده ی ترکمن - عمدتا زن - مجبور است که تا پایان کار به حالت خمیده بنشیند، بدین جهت ستون فقرات او به آسانی آسیب می بیند، دیگر این که دقت کار با دار عمودی را ندارد.

اجزای دار افقی
1- قازیق
عبارت است از چهار میخ چوبی که به عنوان ستون اصلی، چهار چوب «قوراما» را در جای خود ثابت نگه می دارد.

2- اوکی کِ ثِ لیک

3- ثرتقی کِ ثِ لیک
کِ ثِ لیک چوب های افقی دار قالی است که تارهای قالی به دور آنها تنیده می شود و دو ضلع عرضی را تشکیل می دهد. این چوب ها به وسیله قازیق ثابت و بی جرکت است.

4- کوجی اؤترنج / کوجی گوتار
میله ایست چوبی که بخش بافتنی را از بخش دیگر جدا می کند و در ضمن، جای مخصوصی است برای خامه های کلاف شده تا به آسانی در دسترس بافنده باشد.

5- تخته
وسیله ایست در زیر فرش بافته شده می گذارند تا وزن بافنده بر تارها آسیبی نرساند و در ضمن، بافنده نیز بتواند راحت و آسوده خاطر به کار بافندگی بپردازد.

6- إرش / تار
إرش که آن را چله نیز می نامند به دور چوب های کِ ثِ لیک تنیده می شود و از ارکان اصلی بافت قالی است.

7- باثلق
همان پود است در زبان فارسی که بعد از هر رج از تارها عبور می دهند و با کوبیدن شانه بر روی آن موجب استحکام قالی می شوند.

8- دارتی / ایچ گچیر
میله ایست چوبی که به وسیله آن، تارهای بالا و پایین از هم فاصله می گیرند تا کار پود گذاری به وسیله دست یا سیخ پودکشی آسان شود.

9- دارت قیچ
دسته ی دارتی را می گویند که در دو انتهای دارتی نصب شده است و بافنده به کمک آن دارتی را جلو و عقب می برد تا کار پود گذاری آسان شود.

10- آناو واچ / اناویچ
وسیله ایست در دار قالی برای ثابت نگه داشتن عرض قالی، به این ترتیب که با کمک آن، کنار قالی را به دار قالی ثابت می کنند تا فرو رفتگی یا انحنا در عرض فرش پیدا نشود.

11- آنا و اوچ قازیق
میخی است از جنس چوب برای ثابت نگه داشتن آنا و واچ.

ب- دار عمودی
دار عمودی برای بافتن قالی هایی با ابعاد بزرگ مناسب است و مثل دار افقی، شکل مستطیلی دارد و چوب های آن بر خلاف دار افقی، ثابت است و از هم جدا نمی شود.
از امتیازات دار عمودی بر افقی، موارد زیر را می توان بر شمرد:
1- چشم ها و دست های بافنده بر تار و پود قالی مسلط است.
2- ستون فقرات بافنده آسیب نمی بیند.

اجزای دار عمودی به شرح زیر است:
1- پیچی که نقش جک را برای کشیده نگهداشتن تار دارد.
2- بندی که خامه های رنگی را از آن می آویزند تا در دسترس بافنده باشد.
3- کِ ثِ لیک / سر دار
4- کؤجی
5- دارتی / ایچ گچیر: که فارس ها هاف می گویند و آن تیری است چوبی که تارها را به صورت دو دسته ی یک در میان از هم جدا می کند و کار پودگذاری را آسان می سازد.
6- قوراما / چهار چوب دار: که به همه ی اجزای دار گفته می شود.
7- پایه ی کؤجی
8- تخته: این تخته برای محکم و ثابت نگه داشتن فرش استفاده می شود تا در هنگام شانه کوبی، به تارها آسیبی نرسد.
9- قولاق / گوش

دوقما داراق
شانه ای است مخصوص که برای بافت قالی ترکمن به کار می رود و دارای انواعی است:
1- شانه ای که دنده های ظریف و متراکم دارد و در بافت قالی ترکمن به کار می رود و متعلق به طایفه ی تکه است.
2- قاقما داراق: که از آن برای محکم کردن تار و پود قالی استفاده می شود.
3- شانه ای که مخصوص بافت پلاس و گلیم است.

شانه دارای دسته ای چوبین و برآمده است که تیغه های آهنی و ریز و درشت در آن تعبیه کرده اند به طول 10 الی 15 سانتی متر.

کِ ثر
وسیله ایست چاقو مانند برای قطع کردن گره هایی که بر تارهای قالی زده می شود.

ثیندی
ثیندی یا قیچی وسیله ایست برای صاف کردن قالی پس از چیدن پرزهای بلند و اضافی. امروزه کار چیدن پرزهای اضافی را به وسیله دستگاهی به نام پرداخت قالی انجام می دهند که متاسفانه کیفیت کار ثیندی را ندارد.

ایق و ایقماچ
ایق: وسیله ایست چوبی که فارس ها دوک می گویند.
ایقماچ: چوبی مخروطی شکل است که به انتهای دوک وصل می شود تا تعادل دوک را در هنگام ریسندگی حفظ کند.

یونگ داراق
شانه ای است با تیغه های آهنی و مخصوص پشم که برای صاف کردن الیاف های پشم به کار می رود. استفاده از این وسیله را معمولا زنان مسن به عهده دارند.


منبع
نگاهی به فرهنگ مادی و معنوی ترکمن ها
گنبد دردی اعظمی راد


برداشت مطلب از سایت:
http://www.bayragh.ir/modules/smartsect ... itemid=116