دو سال چشم‌انتظاری کشیده برای چنین روزی که قیچی و چنگکش را بردارد و همراه اعضای خانواده برای برداشت محصول امسال به باغش برود.

چند روز است که از صبح زود می‌روند و سرکی لابلای درختان می‌کشند و با چوب و قیچی زرشک‌ها را می‌چینند؛ با احتیاط که مبادا زرشک رسیده و تازه، لِه و خراب شود. حالا دیگر تمام محصول چیده شده؛ پهن کرده‌اند مقابل آفتاب تا خشک شود.

برداشت زرشک در زُهان قائنات

این عکس پیرمردی 70 ساله است از اهالی روستای آسین در منطقه زُهان، از توابع خراسان جنوبی؛ روستایی که برخلاف بسیاری از روستاهای این استان که با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کنند، توانسته با برداشت از محدود آب چاه‌های زیرزمینی محصول زرشک خود را به بار بنشاند.

چنگکش را در زرشک‌ها فرو می‌برد؛ با احتیاط آنها را در هوا پخش می‌کند تا باد از لابلایشان عبور کند و برگ و شاخه‌های جا مانده را با خود ببرد. کار جدا کردن برگ‌ها که به آخر می‌رسد، زمین سرخ می‌شود از زشک‌های رسیده و خشک شده. بین این زرشک‌ها فضاهای کوچکی قرار می‌دهد تا هر از گاهی سری به این زرشک‌های در حال خشک شدن بزند، زیرورویشان کند تا متناسب خشک شوند و در آفتاب نسوزند.

برداشت زرشک در زُهان قائنات

پاییز که می‌رسد سرشاخه‌های این درختچه‌ها پُر می‌شود از دانه‌های قرمز با طعم ترش مایل به شیرین و بوی ترش و ملس پیچیده در فضای باغ خبر از آمادگی زرشک‌ها برای برداشت می‌دهند.

ساکنان این روستا در فصل برداشت همراه اعضای خانواده‌شان برای جمع‌آوری محصول به باغ‌ها که عموماً خارج از روستا است می‌روند. زیر درختچه‌ پارچه پهن می‌کنند و با چوب سرشاخه‌ها را تکان می‌دهند تا زرشک‌های رسیده در پارچه‌ها بریزند. بعضی‌ها هم برای اینکه زرشک‌های رسیده در اثر ضربات چوب له نشوند سرشاخه‌های تیغ‌دار آن را با قیچی می‌برند تا همزمان درختچه‌ها را هَرَسی هم کرده باشند. آنها را پهن می‌کنند مقابل آفتاب تا خشک شود و بعد دانه‌های زرشک را از برگ‌ها جدا می‌کنند.

دست‌های آنها گویی به خار این درختچه‌ها عادت کرده و بعضی‌هایشان زحمت این خارها را به جان می‌خرند و بدون دستکش کار جمع‌آوری زرشک‌ها را انجام می‌دهند.

زرشک به طور طبیعی و وحشی در مناطق مختلف ایران می‌روید. تنها در استان خراسان است که به صورت کاشته شده و از نوع بی‌دانه آن کشت می‌شود و منبع درآمدی برای کشاورزان و باغداران است.

باردهی درختچه‌های زرشک یک سال در میان است. درختچه‌های زرشک هر میزان که سن بیشتری داشته باشند محصولشان پربارتر خواهد بود و با افزایش سن درخت، محصولش بیشتر می‌شود. عمر درخت زرشک نسبتاً زیاد است و گفته می‌شود در ناحیه بیرجند و قائن که محصول زرشکش معروف است درختانی وجود دارد که سن آنها به پنجاه یا شصت سال می‌رسد.

برداشت زرشک در زُهان قائنات

انتهای بهار و ابتدای تابستان، بوته زرشک شکوفه می‌دهد و غنچه‌های زرد رنگش در فصل پاییز، رنگ قرمز گیلاسی به خود می‌گیرند. در پاییز نیز زرشک قرمزرنگ می‌شود و کشاورزان با سرخ شدنشان، آن را برداشت می‌کنند. برداشت زرشک تا آبان ماه باید تمام شود، چون اگر به آذر برسد این دانه‌های ترش در سرما خراب می‌شوند.

ایران بزرگترین تولیدکننده زرشک در دنیاست و بیش از 98 درصد این تولید در خراسان جنوبی انجام می‌شود.

طاهره صلاحی مقدم - عکاس ایسنا در خراسان جنوبی - به تعدادی از روستاهای اطراف بیرجند رفته و تصاویری از تلاش این باغداران را برای جمع‌آوری محصولاتشان به ثبت رسانده است.