مجله سیب سبز : ماجرا از اينجا شروع شد كه ماه گذشته يكي از آشنايان‌مان به كما رفت و دكترها علت آن را ويروس تبخال تشخيص دادند! اين موضوع حسابي همه ما را متعجب كرده بود؛ آخر مگر مغز هم دچار تبخال مي‌شود؟ بله، حقيقت دارد! اين ويروس به ظاهر بي‌خطر بعد از ورود به بدن در سيستم اعصاب مركزي پنهان شده و فقط منتظر فرصت مي‌ماند تا نيروي ايمني بدن ضعيف شود.
آن وقت ممكن است از هر جايي از بدن سر درآورد! حال اينكه چرا بعضي‌ها در ناحيه مغز و بعضي ديگر فقط روي لب‌شان تبخال مي‌زنند سوالي است كه دكتر مسعود مرداني، فوق‌تخصص بيماري‌هاي عفوني و استاد دانشگاه علوم‌پزشكي شهيد بهشتي به آن پاسخ مي‌دهد و دكتر ژانت سروش، متخصص بيماري‌هاي عفوني و تب‌دار هم نكاتي را در مورد آن مطرح مي‌كند.
اين عفونت درمان‌پذير استاز نظر دكتر مسعود مرداني، فوق‌تخصص بيماري‌هاي عفوني، ويروس تبخال يا «هرپس‌سيمپلكس» (HSV) عمدتا مي‌تواند سطوح مخاطي، جلدي، سيستم اعصاب مركزي و گاهي اعضاي احشايي بدن را درگير سازد. اين عفونت به‌خصوص در ناحيه لب بسيار شايع است طوري كه هيچ كس نمي‌تواند ادعا كند از اول عمرش تا به حال عفونت هرپسي نگرفته است. تبخال لب معمولا به دنبال تب، استرس، قاعدگي و. . . اتفاق مي‌افتد و به نظر مي‌رسد همه ما يك يا چند بار آن را تجربه كرده باشيم. برخلاف ويروس‌هاي ديگر كه عمدتا خود محدودشونده هستند و درمان خاصي ندارند، عفونت‌هاي هرپس‌سيمپلكس درمان‌هاي شناخته شده موثري دارند كه دوره بيماري را كوتاه مي‌كنند و عوارض آن را به حداقل مي‌رسانند.
دكتر ژانت سروش، متخصص بيماري‌هاي عفوني و تب‌دار در اين مورد مي‌گويد: «آنسفاليت از عفونت‌هاي سيستم عصبي مركزي يا مغز است. اين بيماري بافت مغز را درگير مي‌كند و ممكن است خيلي از عوارض آن حتي بعد از بهبود تا آخر عمر باقي بمانند. بزرگ‌ترين دسته آنسفاليت‌هاي ويروسي، عفونت‌هاي هرپس‌سيمپلكس يا همان ويروس تبخال هستند. دقيقا همان ويروسي كه منجر به تبخال لب مي‌شود، يعني هرپس‌سيمپلكس تيپ یک، باعث آنسفاليت ويروسي تبخالي مي‌شود.
اما اين دليل نمي‌شود هر كسي كه تبخال لب مي‌زند بيشتر مستعد ابتلا به آنسفاليت هرپسي باشد يا برعكس، اگر كسي تا به حال تبخال لب نزده ، دليلی ندارد كه هرگز مبتلا به آنسفاليت هرپسي نشود. اين دو معمولا به هم ارتباطي ندارند؛ تنها چيزي كه مي‌دانيم اين است كه ويروس‌شان دقيقا يك نوع است. منتهي چه مي‌شود كه يك فرد با اين ويروس مبتلا به آنسفاليت خطرناك و كشنده مي‌شود و فردي ديگر با همين ويروس تا آخر عمرش هزار بار تبخال لب مي‌زند اما دچار آنسفاليت هرپسي نمي‌شود، هنوز مشخص نيست!»
دكتر سروش توضيح مي‌دهد: «آنسفاليت مغزي با تب، استخوان‌درد، درد عضلاني، سردرد و ساير علائم سرماخوردگي شروع مي‌شود. سردرد حاصل از آن خيلي سريع پيشرفت مي‌كند و تهوع و استفراغ به آن اضافه مي‌شود؛ طوري كه فرد از شدت سردرد از پا درمي‌آيد و به سمت تغييرات هوشياري مي‌رود. اين تغييرات هوشياري مي‌تواند حتي به صورت پرخاشگري باشد؛ يعني يك فرد آرام، يكدفعه در عرض چند ساعت دچار پرخاشگري بدون علت و حتي فراموشي حاد مي‌شود. از علائم ديگر آن تشنج، گيجي، منگي، خواب‌آلودگي، كند شدن تكلم و اختلال شنوايي و بويايي است حتي ممكن است فرد دچار توهمات بويايي، بينايي و شنوايي شود. اين تغييرات از علائم اوليه و هشدار‌دهنده آنسفاليت هستند. بعد از آن به تدريج فرد به سمت كما و مرگ مي‌رود.»
ويروسي كه هميشه در بدن باقي مي‌ماند!عمدتا دو نوع از ويروس هرپس‌سيمپلكس تحت نام‌هاي هرپس‌سيمپلكس یك(HSV1) و هرپس سيمپلكس دو (HSV2) مي‌توانند در انسان بيماري ايجاد كنند؛ براي مثال عامل تبخال دور لب HSVیک است اما عامل تبخال ناحيه تناسلي معمولا HSVدواست.
اين ويروس علاوه بر اينكه پوست و مخاط را درگير مي‌كند، وارد سلول‌هاي عصبي مي‌شود و مي‌تواند به صورت خاموش در آنها باقي بماند. بعدها نيز در نتيجه پايين آمدن دفاع بدن ممكن است از حالت پنهاني خارج شود و دوباره خود را به صورت يك روند فعال بيماري نشان دهد.
تبخال مغزي هم داريم؟مهم‌ترين و كشنده‌ترين شكل بيماري هرپس، عفونت سيستم اعصاب مركزي و محيطي است. به عبارتي اين ويروس در مغز مي‌تواند باعث آنسفاليت يا التهاب مغز شود. در ايالات متحده ديده شده كه حدود 10 تا 20 درصد از عفونت‌هاي هرپسي خود را به صورت آنسفاليت مغز نشان مي‌دهند. اين عفونت از نظر سني، دو مرحله‌اي است؛ به اين ترتيب كه اوج وقوع آن در پنج تا 30سالگي است. بعد از آن هم بالاي 50 سالگي ممكن است فرد را گرفتار كند. عمده ويروسي كه باعث اين بيماري مي‌شود HSVیک است.
علائم باليني آن نيز با تب بالا و علائم نورولوژيك شروع شده و مي‌تواند باعث تشنج، كاهش سطح هوشياري و عدم هوشياري شود. به محض اينكه پزشك به اين بيماري شك كند بايد بيمار را در بيمارستان بستري كرده و نسبت به گرفتن مايع نخاع اقدام كند. سپس بايد مايع نخاع را براي بررسي از نظر ويروس هرپس‌سيمپلكس یک به آزمايشگاه بفرستد. اگر جواب آزمايش مثبت شد سريعا بايد درمان ضدويروس كه همان داروي آسيكلووير است را به صورت تزريقي آغاز كند در غير اين صورت بيمار از دست مي‌رود. اگر هم احيانا زنده بماند عوارض نورولوژيك خيلي زيادي برايش باقي مي‌ماند و معلول مي‌شود. لازم به ذكر است دوره درمان آنسفاليت مغزي در بيماري هرپس حدود دو تا سه هفته است.
دردسرهاي تبخال روي لثه!تبخال علاوه بر عفونت‌هاي ناحيه صورت يا دهان ممكن است در قالب التهاب لثه (جينجيو استوماتيت) خود را نشان دهد. در واقع شايع‌ترين تظاهر باليني عفونت HSVیک در كودكان، التهاب لثه است. اين كودكان عمدتا تحريك‌پذير شده و دچار تب، ضعف و دردهاي استخواني مي‌شوند و اصلا غذا نمي‌خورند. همچنين در معاينه مشخص مي‌شود كه غدد لنفاوي ناحيه گردن‌شان بزرگ شده است. لثه‌هاي آنها نيز فوق‌العاده پرخون مي‌شوند و با كوچك‌ترين ضربه‌اي شروع به خونريزي مي‌كنند.
اين بيماري معمولا بين سه تا 14 روز طول مي‌كشد و ممكن است كام سخت و نرم، زبان و ناحيه صورت را هم گرفتار كند. از آنجايي كه ضايعات دردناك هستند فرد ترجيح مي‌دهد غذا نخورد و به همين دليل بي‌اشتهايي مفرط پيدا مي‌كند. مصرف آنتي‌بيوتيك نيز اصلا روي اين بيماري تاثيرگذار نيست بلكه اين عفونت ويروسي خود محدودشونده است، به عبارتي خود به خود بهبود پيدا مي‌كند.
هر كسي تبخال چشم نميگيردچشم يكي ديگر از مناطقي است كه ممكن است دچار عفونت هرپس شود. در واقع شايع‌ترين علت كوري قرنيه در ايالات متحده عفونت هرپس‌سيمپلكس است. اين ويروس روي قرنيه يك كراتيت (التهاب) ايجاد مي‌كند و با شروع ناگهاني درد، تاري‌ديد و التهاب ملتحمه خود را نشان مي‌دهد. اگر چشم‌پزشك زير لامپ مخصوص چشم بيمار را معاينه كند متوجه وجود يك ضايعه دندانه‌اي شكل روي قرنيه مي‌شود كه زخم دندانه‌اي نام دارد. در اين صورت بايد هرچه سريع‌تر نسبت به درمان ضدويروسي موضعي و تزريقي اقدام كرد. فقط بايد به ياد داشت استفاده از كورتون در اين بيماران ممنوع است چراكه مي‌تواند باعث تشديد بيماري و حتي كوري شود.
90 درصد از افراد تبخال میگیرندعفونت با HSVیک شايع‌تر است و در سنين پايين‌تري نسبت به HSVدو رخ مي‌دهد. بيش از 90 درصد بالغان در دهه پنجم زندگي خود داراي آنتي‌بادي عليه HSVیک هستند. در جمعيت‌هايي هم كه سطوح اقتصادي- اجتماعي پاييني دارند به‌خصوص در ايران و كشورهاي خاورميانه اكثر افراد قبل از دهه سوم زندگي‌شان عفونت HSVیک را گرفته‌اند اما برخلاف آن، عفونت‌هاي HSVدو تا زمان بلوغ در بدن انسان يافت نمي‌شوند. در واقع ميزان شيوع ويروس HSVدو ارتباط مستقيم با فعاليت جنسي انسان دارد.
واكسن دارد يا ندارد؟استفاده از محافظ در رابطه جنسي به‌خصوص كاندوم، انتقال عفونت هرپس را به نزديك صفر مي‌رساند با اين حال ممكن است ويروس از طريق تماس پوستي نيز منتقل شود. واكسن‌هاي تجربي زيادي نيز براي اين ويروس ساخته شده‌اند اما در حال حاضر واكسن مناسب و قطعی‌ای براي پيشگيري از اين بيماري وجود ندارد.
بهترين درمان براي تبخال!براي تشخيص عفونت‌هاي هرپسي مي‌توان از تست‌هاي آزمايشگاهي سرولوژي يا جداسازي ويروس يا روش‌هاي مولكولي استفاده كرد. براي درمان نيز معمولا از داروي ضدويروسي آسيكلووير استفاده مي‌شود.
در واقع براي درمان آنسفاليت هرپسي و هرپس نوزادي آسيكلووير وريدي را انتخاب مي‌كنيم اما در مورد عفونت‌هاي هرپسي لب يا دور دهان يا دستگاه تناسلي مي‌توان از روش‌هاي درمان خوراكي يا موضعي مثل پماد آسيكلووير و... استفاده كرد، به اين صورت كه 400 ميلي گرم قرص آسيكلووير را سه‌بار در روز براي هفت تا 10 روز تجويز مي‌كنيم. علاوه بر آسيكلووير، داروي جديد ديگري نيز به نام والاسيكلووير وجود دارد كه خوشبختانه اخيرا در ايران بومي‌سازي شده و توليد داخل دارد.
تبخال واگيردار است؟عفونت هرپسي به صورت تبخال دور لب يا التهاب ناحيه لثه يا تبخال ناحيه تناسلي به‌شدت واگيردار است و از طريق تماس با ضايعات به‌راحتي بين افراد منتقل مي‌شود. خيلي از افراد سوال مي‌كنند كه آيا با دست زدن به تبخال لب و سپس تماس دست با چشم ممكن است دچار تبخال چشم شويم يا خير؟ در پاسخ بايد گفت تبخال چشم بيشتر در كساني ايجاد مي‌شود كه سيستم ايمني بدن‌شان به هر دليلي مختل شده است. پس شرط اصلي در گرفتاري چشم، كاهش سطح ايمني است و صرفا با دست زدن به چشم اين بيماري ايجاد نمي‌شود. همچنين بعضي‌ها اين تفكر غلط را دارند كه اگر شخص تا بعد از بلوغ تبخال نزده است پس ديگر هيچ‌وقت تبخال نخواهد زد؛ درصورتي كه اين تفكر اشتباه است و هر فردي ممكن است در هر مرحله‌اي از زندگي به اين ويروس مبتلا شود.
اگر احساس گزگز لب داريد... گاهي اوقات افراد شب‌ها خواب وحشتناك مي‌بينند و ممكن است حتي صبح كه بيدار مي‌شوند يادشان برود چه خوابي ديده‌اند اما وقتي جلوي آينه مي‌روند مي‌بينند كه گوشه لب‌شان تبخال زده است. البته الان ثابت شده است كسي كه تبخال ناحيه دور لب مي‌زند از يك يا دو روز قبل دچار حس گزگز و مور مور در محل تبخال مي‌شود. در اين صورت مي‌توان حداكثر تا دو روز از قرص‌هاي آسيكلووير يا والاسيكلووير يك عدد صبح و يك عدد شب استفاده كرد. به اين ترتيب قبل از بروز ضايعه تبخالي دور لب يا بيني مي‌توان از آن پيشگيري كرد.
دكتر مسعود مرداني، فوق‌تخصص بيماري‌هاي عفوني و استاد دانشگاه علوم‌پزشكي شهيد بهشتي:
تبخال ناحيه تناسلي چه علائمي دارد؟يكي از مهم‌ترين عفونت‌هاي ويروسي هرپس، عفونت دستگاه تناسلي است. در اولين حمله تبخال به ناحيه تناسلي معمولا فرد دچار تب، سردرد، ضعف، دردهاي استخواني و عضلاني، ترشح از واژن، سوزش ادرار، خارش و حتي بزرگي غدد لنفاوي در ناحيه كشاله ران مي‌شود. با اين حال شايع‌ترين علامت آن ضايعات آب‌دار و درد شديد هنگام مقاربت است. عفونت در اين ناحيه معمولا با هرپس‌سيمپلكس نوع دو ايجاد مي‌شود اما در كمتر از 20 درصد هم ممكن است با HSVیک اتفاق بيفتد. اين عفونت در خانم‌ها به خصوص در دوره اول بسيار پر‌سر و صداست.
پس از ورود به بدن نيز در گانگليون‌هاي خلفي ناحيه نخاع پنهان مي‌شود و به صورت نهفته درمي‌آيد. بعد از چند ماه تا چند سال هم ممكن است دوباره به دنبال استرس يا فشار روحي، قاعدگي، پايين آمدن سطح ايمني بدن، HIV مثبت شدن، ابتلا به بيماري لنفوم، سرطان‌ها، راديوتراپي، مصرف زياد و نابجاي كورتون و. . . عود كند.
اين بيماري عود شونده استدر مورد تبخال تناسلي ثابت شده كه شدت هر عود از عود قبلي كمتر است؛ يعني يك ايمني نسبي در فرد ايجاد مي‌شود. بعضي مواقع اگر تعداد دفعات عود بيماري بيش از پنج يا شش بار در سال باشد مي‌توان فرد را براي مدت طولاني شش ماه تا یک سال روي درمان پيشگیري ضدويروسي گذاشت.
دكتر ژانت سروش، متخصص بيماري‌هاي عفوني و تب‌دار:
بار اول از همه سخت‌تر است!تبخال تناسلي شايع‌ترين بيماري تناسلي زخمي در جهان است كه در اكثر موارد از طريق تماس جنسي منتقل مي‌شود؛ اگرچه به‌ندرت ممكن است راه‌هاي انتقال غير تناسلي هم داشته باشد. براي مثال به ندرت اگر شخصي منطقه ديگري از بدنش آلوده باشد مي‌تواند آن را به منطقه تناسلي منتقل كند. فردي كه اولين‌بار مبتلا به ويروس مي‌شود وارد يك دوره كمون دو تا سه هفته‌اي مي‌شود. اين دوره در بعضي‌ها كوتاه‌تر و در بعضي ديگر طولاني‌تر است.
در بار اول ابتلا به ويروس، علائم خيلي حاد و شديد است. به اين صورت كه معمولا در ناحيه تماس و منطقه بيروني تناسلي، ضايعات جوش‌دار ايجاد مي‌شود. اين جوش‌ها گاهي اوقات به صورت تاول‌هاي آب‌دار خيلي كوچك هستند كه ممكن است در همان چند ساعت يا روزهاي اول بتركند و به صورت زخم باقي بمانند.
بعضي‌ها هيچ علامتي ندارند!يكي از مشكلات تبخال تناسلي اين است كه فرد ممكن است با عود مكرر تبخال، ديگر علامتي نشان ندهد يا علائم آنقدر خفيف باشد كه متوجه آن نشود. ممكن است فقط يك جوش كوچك با درد خيلي خفيف ايجاد شود يا اصلا بدون التهاب و خارش باشد و حتي ديده نشود اما در عين حال بيمار مي‌تواند ويروس را به ديگران انتقال دهد.
پس افرادي كه سابقه تبخال دارند ممكن است در هر دوره‌اي از زندگي‌شان پخش ويروس داشته باشند و اين پخش باعث مي‌شود دوباره با تماس بتوانند آن را به فرد ديگر منتقل كنند؛ هرچند که ممكن است ظاهر ناحيه تناسلي هيچ ضايعه‌اي را نشان ندهد بنابراين براي جلوگيري از ابتلا بايد از تماس پوست با پوست هم جلوگيري كرد؛ يعني استفاده از كاندوم و مانند آن بايد از ابتداي تماس جنسي صورت گيرد.
