دانستنی هایی در مورد تنبلي تخمدان ، اين عارضه شامل تخمدان‌هايي ميشود كه به دلايل مختلفي از كار افتاده‌‌اند.«يائسگي زودرس ، توقف رشد تخمدان‌ها و قاعدگي 2 الي 3 ماه يك‌بار از جمله موارد تنبلي تخمدان است.»
دكتر ابوطالب صارمي، فوق تخصص نازايي در گفتگو با «جام‌جم» مي‌گويد: گاهي دختران به دليل توليد نشدن محركه‌اي براي رشد تخمدان از سوي مغز، عادت ماهيانه نمي‌شوند كه به آن آمنوره مي‌گويند و عده‌اي ديگر با اين كه تخمدان دارند، ولي سلول‌هاي توليدمثل در آنها شكل نيافته و در نتيجه اوايل بلوغ يا پس از چند سال با قطع ناگهاني قاعدگي مواجه مي‌شوند كه به آن يائسگي زودرس گفته ميشود كه مي‌تواند به‌دليل ژنتيك، جراحي يا اشعه‌درماني باشد. به گفته وي اگر به تخمدان افرادي كه تحت درمان اشعه‌درماني هستند اهميت داده نشود، آنها رو به تنبلي مي‌روند و بعدها قطع عملكرد (توليد تخمك) در آنها رخ مي‌دهد.
دانشنامه سلامت : دكتر صارمي درخصوص تخمدان‌هاي پلي‌كيستيك خاطرنشان مي‌كند: تنبلي تخمدان به 2بخش تخمدان‌هاي پلي كيستيك و تخمدان‌هاي مولتي‌كيستيك تقسيم ميشود كه در تخمدان‌هاي پلي‌كيستيك قاعدگي‌ها نامنظم و به صورت هر 2الي 3 ماه يك‌بار رخ مي‌دهد كه چاقي و رويش موهاي زائد نيز از علائم آن محسوب ميشود.
در اين بيماري كيست‌هاي متعدد ريز يك سانتي‌متري همچون گردنبند مرواريدي اطراف تخمدان را احاطه كرده‌اند.
طبق تحقيقات صورت گرفته در جوامع شرقي بخصوص در رنگين ها (مثل ايراني، هندي و آريايي‌نژادها) زمينه اين بيماري بيشتر از سفيد‌‌هاست، پس شانس اين افراد نيز در ابتلا به نازايي، سرطان رحم و پستان بالاست.
به گفته اين پزشك، دختران نيز دچار تخمدان‌هاي پلي كيستيك مي‌شوند و هرازگاهي خونريزي‌هاي غيرطبيعي آنها باعث ميشود با لخته‌هاي شديد خون مواجه شوند كه به پزشك مراجعه مي‌كنند و در اين مواقع پزشك خونريزي را قطع و تنبلي را بظاهر تا پس از ازدواج مخفي نگه‌مي‌دارد و وقتي بيمار خواهان فرزند باشد، متخصص با تدابير در نظر گرفته شده از توليد كيست‌هاي ريز توسط تخمدان ممانعت به عمل مي‌آورد و شرايط بزرگ شدن يك كيست كوچك در اطراف تخمدان (تاول) را مهيا مي‌كند تا بيمار شرايطي همانند زن بالغ و سالمي كه در روزهاي 12 الي 14 قاعدگي يكي از اين تاول‌هاي بزرگش (كيست) مي‌تركد و تخمك آزاد كرده و قاعده ميشود، داشته باشد تا شانس حاملگي بالا برود.
علل تخمدان‌هاي پلي كيستيك
دكتر صارمي درخصوص اين‌كه چرا تخمدان‌هاي پلي‌كيستيك به وجود مي‌آيند، مي‌گويد: در اين باره تئوري‌هاي فراواني وجود دارد، ولي دليل صددرصدي وجود ندارد، اما مي‌توان ژنتيك، تغذيه و تاثير محيط را از دلايل آن برشمرد.
شرايط متفاوت دختران
طبق بررسي‌هاي صورت‌گرفته، سن بلوغ در دختران متفاوت است و دختران مناطق حاره سريع‌تر از ديگر دختران در 10 تا 11 سالگي به بلوغ مي‌رسند، ولي در كشورهاي اسكانديناوي سن بلوغ دختران 16 تا 20 سال است.
دكتر صارمي در اين خصوص، گرما و آفتاب را يكي از دلايل زودهنگام بلوغ ذكر مي‌كند و مي‌افزايد: اين سن در ايران در حد وسط قرار دارد، ولي اگر در كشوري همچون ايران دختر تا 16 سالگي به بلوغ نرسيد بايد به پزشك متخصص مراجعه كند.
دير يا زود قاعده شدن دختران مي‌تواند يكي از علائم تنبلي تخمدان محسوب شود. اين پزشك فوق‌تخصص اذعان مي‌كند: اگر دختران هنگام قاعدگي اختلال خونريزي نداشته باشند، ولي دائم در حال چاق شدن باشند مراجعه به پزشك غدد يا متخصص زنان ضرورت دارد، چون يكي از دلايلي كه باعث ايجاد تخمدان‌هاي پلي‌كيستيك ميشود بيماري‌اي به نام مقاومت به انسولين است. در برخي به علت اين كه انسولين آنها فعال نيست، قند سوخته نمي‌شود و در نتيجه به چربي تبديل ميشود و چون قندي در خونشان نيست هميشه گرسنه‌اند.وي تصريح مي‌كند: اين چاقي‌ها مقاومت نسبت به انسولين خود را با تنبلي تخمدان نشان مي‌دهند. پس انجام آزمايش هورمون و تست قند خون ضرورت دارد.
دكتر صارمي با اذعان اين كه لكه‌بيني نيز مي‌تواند از علائم تنبلي تخمدان باشد، مي‌افزايد: گاهي لكه‌بيني‌ها مي‌تواند به دليل نقص توليد پروژسترون يا جسم زرد باشد كه پيش از قاعدگي رخ مي‌دهد و از مشكلات هورموني محسوب ميشود، ولي لكه‌بيني‌هاي پس از قاعدگي مي‌تواند بر اثر كمبود هورمون استروژن باشد كه پوليپ داخل رحم يا فيبروم را به همراه خواهد داشت.
توصيه‌هاي پزشكي دانشنامه سلامت :
بهتر است دختران و زنان پس از مشاهده عدم نظم در سيكل ماهانه خود يا هنگام مشاهده رويش موهاي زائد و درد پستان هنگام قاعدگي به پزشك مراجعه كنند و وضعيت خود را كنترل كنند، چرا كه تنبلي تخمدان درمان قطعي ندارد و بيمار تا وقتي از دارو استفاده كند قاعدگي منظم خواهد داشت و گاهي با قطع درمان، خونريزي تا حدي مي‌رسد كه خطر مرگ را براي فرد به همراه خواهد داشت.
قرص‌هاي ضدبارداري مي‌تواند بهترين درمان اين بيماري محسوب شود و اين افراد بايد تا زمان يائسگي از اين قرص‌ها استفاده كنند.
تفاوت میان تنبلی تخمدان و تخمدان پلی‌کیستیک در چیست؟
آیا می دانید چه تفاوتی میان تنبلی تخمدان و تخمدان پلی کیستیک وجود دارد ؟ تنبلی تخمدان به چه معناست ؟
خانم دکتر شهرزاد زاده‌مدرس، متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در این خصوص توضیحاتی را ارائه می دهند .
خانم دکتر! آیا بین تنبلی تخمدان و تخمدان پلی‌کیستیک تفاوتی وجود دارد؟
ما در پزشکی و در تخصص زنان و زایمان، اصطلاحی به نام تنبلی تخمدان نداریم. تنبلی تخمدان یک اصطلاح عامیانه است و در مورد افرادی به کار برده می‌شود که دچار عدم تخمک‌گذاری هستند یا تخمک‌گذاری‌های خوبی ندارند.
یک گروه عمده از این افراد هم مبتلایان به تخمدان پلی‌کیستیک یا PCO هستند. در واقع می‌توان گفت، تخمدان پلی‌کیستیک اصطلاح ما و تنبلی تخمدان اصطلاح عامیانه مردم است. تخمدان این افراد نمی‌تواند به دلیل وجود برخی عوامل، تحت تاثیر هورمون‌های FSH و LH طبیعی بدن قرار بگیرد و در نتیجه تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود. یعنی هورمون‌های مترشحه این افراد از هیپوتالاموس، هیپوفیز و تخمدان، دچار اختلال است و در نتیجه عملکرد مناسبی هم ندارد.
افرادی که به تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا می‌شوند چه علائمی دارند؟
تخمدان پلی‌کیستیک بیماری‌ای نیست که علائم خاصی داشته باشد. از نظر ما این مشکل یک نشانگان است یعنی مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌ها. مهم‌ترین علامت در این افراد، افزایش سطح هورمون‌های مردانه است. یعنی هورمون‌هایی که علائم مردانه ایجاد می‌کنند. به همین دلیل افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک معمولا از پرمویی رنج می‌برند. دومین علامت، اختلالات قاعدگی است که معمولا خود را به صورت قاعدگی‌هایی با فواصل طولانی و دیر به دیر نشان می‌دهد. در کنار این علائم، علائمی هم وجود دارد که به مسایل سیستمیک بدن مربوط می‌شود.
این علائم اهمیت زیادی دارند بنابراین باید افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک را از لحاظ علائم زمینه‌ای نیز بررسی کنیم. مانند بیماری دیابت. این افراد مستعد دیابت و افزایش فشارخون هستند و از طرفی دچار چاقی‌های غیرمتقارن و به اصطلاح مردانه می‌شوند و... اما آنچه موجب مراجعه این افراد نزد متخصص زنان می‌شود، اختلالات قاعدگی و پس از ازدواج عدم بارداری به دلیل نقص در سیستم تنظیم‌کننده قاعدگی است.
چه اتفاقی در تخمدان می‌افتد که این کیست‌ها تشکیل می‌شوند؟
این مشکل به دلیل تغییراتی در ساخت‌وساز هورمون‌های داخل تخمدان و مسایل آنزیمی که سبب می‌شود میزان این هورمون‌ها بالا برود، رخ می‌دهد. همان‌طور که می‌دانید هر ماه 4، 5 عدد از فولیکولهای داخل تخمدان شروع به رشد کرده و به مرحله‌ای از رشد می‌رسند که یکی از آنها براساس گیرنده‌هایی که در سطح فولیکول وجود دارد انتخاب شده و به رشد خود ادامه می‌دهد. بنابراین رشد بقیه فولیکول‌ها متوقف می‌شود. در این مرحله هورمون استرادیول و استروژن که در بدن خانم‌ها ترشح می‌شوند باید به میزان خاصی برسند تا بتوانند سبب تخمک‌گذاری شوند.
ولی بنا به دلایلی به این حد نرسیده و مقدارشان از یک مقدار ثابت و مشخص افزایش نیافته و در یک خط مستقیم و طولانی‌مدت ادامه پیدا می‌کنند. در نتیجه تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود و فولیکول رشد کرده همراه با مایعات داخل تخمدان به کیست تبدیل می‌شود.
این چرخه نامنظم فقط به کیست‌های تخمدان منجر می‌شود یا عارضه دیگری هم بر قسمت‌های دیگر بدن دارد؟
از نظر طب تخصصی زنان، عارضه بالینی این اتفاق در خانم‌ها سبب رشد بی‌رویه مخاط رحمی می‌شود که می‌تواند در طولانی‌مدت باعث بروز سرطان رحم شود. بنابراین افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک حتما باید زیرنظر متخصص زنان هم باشند.
شما در این زمینه چه اقدامی انجام می‌دهید؟
چنانچه این افراد نخواهند باردار شوند ما با هورمون درمانی سیکل‌های منقطع ایجاد می‌کنیم و اجازه تحریک مداوم مخاط رحم را به وسیله استروژن نمی‌دهیم. زیرا افزایش هورمون استروژن در تخمدان پلی‌کیستیک، مهم‌ترین عامل خطر برای سرطان رحم است. نکته جالب این است که با بالا رفتن سن، به‌عنوان نمونه بعد از سن 35 سالگی، قاعدگی رو به منظم شدن پیش می‌رود و سیکل تخمک‌گذاری بهتر انجام می‌شود. زیرا ذخیره تخمدانی و حتی تعداد فولیکول‌ها با بالا رفتن سن کم و مشکل این افراد به مرور کمتر می‌شود.
آیا ارث هم در این زمینه نقشی دارد؟
بله، این نشانگان دارای زمینه‌ای ژنتیکی است و ژن آن شناخته شده بنابراین نمی‌توانیم این زمینه ارثی را از بین ببریم و می‌توانیم علائم را برحسب مشکل، درمان علامتی و به صورت مقطعی حل کنیم.
پس چون زمینه ارثی و ژنتیکی در میان است می‌تواند، مردان خانواده را هم درگیر کند؟بله، مردان خانواده هم در معرض ابتلا به مشکلات قلبی - عروقی، طاسی‌های شدید زودرس، افزایش میزان ابتلا به دیابت، چاقی‌های مرکزی و شکم‌های بزرگ هستند. بنابراین توصیه می‌کنیم که مشکل در کل خانواده بررسی شود.
کیست‌های بزرگی که در تخمدان به وجود می‌آیند هم ناشی از همین مشکل تخمدان پلی‌کیستیک است یا علت دیگری دارد؟
مقوله کیست تخمدان با کیست‌های متعدد تخمدان تفاوت دارد. کیست‌های تخمدان به دو دسته خوش‌خیم و بدخیم یا تومور سرطانی تقسیم‌بندی می‌شوند. در واقع فولیکولهای در حال رشد، در خود مایعاتی جمع می‌کنند که باعث می‌شود اندازه آنها بزرگ‌تر از حد طبیعی شود. زمانی که اندازه این کیست‌ها به بیشتر از 5/2 تا 3 سانتی‌متر برسد، به آن کیست تخمدان می‌گوییم ولی اگر اندازه کیست از این میزان کمتر باشد، طبیعی است.
حالا اگر از این میزان بزرگ‌تر شد جراحی‌اش می‌کنید؟!
نه! ما حتی افرادی را داشته‌ایم که با کیست‌هایی به اندازه 18 سانتی‌متر و بیشتر مراجعه کرده‌اند اما بیش از 90 درصد آنها جراحی نشدند و با درمان‌های دارویی به کیست فرصت داده‌‌ایم تا جذب شود و از بین برود. اما کیست‌هایی را که باقی بمانند، مورد بررسی بیشتری قرار می‌دهیم. ما این ارزیابی را بر حسب سن انجام می‌دهیم. اگر خانمی در سن یائسگی کیست 3 تا 5 سانتی‌متری داشت نباید به این راحتی از آن گذشت و باید اقدامات جدی‌تری برایش انجام داد. در هر حال، شرح حال بیمار، سن و علائمی که با آن مراجعه کرده برای ما مهم است.
