بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بسیاری از فرآورده‌های خونی از جمله پلاسما، گلبول قرمز متراکم، فاکتور انعقادی، خون کامل و پلاکت می‌توانند باعث آلودگی شوند و آلبومین و گاماگلوبولین خطر آلودگی ندارد.
ایدز یا AIDS مخفف کلمه “ACQUIRED IMMUNE DEFICIENCY SYNDROME” به معنای “سندرم نقص اکتسابی ایمنی” است. ایدز در اثر اختلال عملکرد ایمنی سلولی و هومورال رخ می‌دهد و به دنبال آن بیمار درمقابل انواع عفونت‌ها و سرطان‌ها ۳۱۱۵ بی‌‌دفاع شده و در نهایت منجر به مرگ فرد می‌شود. انسان‌های مبتلا حتی در مقابل بیماری‌ها و عفونت‌های بسیار سبک هم نمی‌توانند مقاومت کنند.
ایدز در آغاز در بین مردان هم‌جنس باز فعال از نظر جنسی و افراد معتاد به داروهای وریدی در ایالات متحده شناسایی شد و تا سال ۱۹۸۵مردان هم‌جنس باز، عامل انتقال سه چهارم موارد ایدز بودند. در ایران اولین مورد ایدز، در یک کودک ۶ ساله در سال ۱۳۶۶ مشاهده شد. وی از فرآورده‌های خونی وارداتی به کشور استفاده می‌کرد و از آن زمان به بعد انجام آزمایش خون برای استفاده کنندگان از فرآورده‌های خونی اجباری شد.
عامل بیماری ایدز، ویروسی از خانواده رترو ویروس‌ها به نام ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) HUMAN IMMUNODEFICIENCY VIRUS است و هنوز واکسن یا درمان موثری برای آن وجود ندارد.
راه‌های انتقال ویروس ایدز
۱- از راه خون و فرآورده‌های خونی آلوده: بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بسیاری از فرآورده‌های خونی از جمله پلاسما، گلبول قرمز متراکم، فاکتور انعقادی، خون کامل و پلاکت می‌توانند باعث آلودگی شوند و آلبومین و گاماگلوبولین خطر آلودگی ندارد.
۲- پیوند نسج آلوده
۳- استفاده مجدد از سرنگ و سرسوزن‌های استفاده شده: این عامل انتقال به‌خصوص در معتادان تزریقی، عامل مهم انتشار بیماری است.
۴- استفاده از لوازم پزشکی و دندان‌پزشکی استریل نشده و آلوده
۵- استفاده از ابزار مشترک جهت خال‌کوبی، ختنه، سوراخ کردن گوش، حجامت و …
۶- استفاده از تیغ سلمانی مشترک
۷- تماس جنسی دو فردی که یکی از آن‌ها آلوده به ویروس باشد: توجه داشته باشید که سن، جنس، نژاد و رنگ تأثیری در انتقال بیماری ندارد.
۸- انتقال از مادر به کودک: احتمال انتقال بیماری قبل از زایمان، در حین زایمان و پس از زایمان از مادر آلوده به فرزند وجود دارد. البته انتقال در حین بارداری و وضع حمل از زمان بعد از زایمان بیشتر است. حدود ۴۵- ۲۰ درصد مادرانی که آلوده هستند، عفونت را به فرزندان خود منتقل می‌کنند. هم چنین ثابت شده است، که شیر مادران آلوده می‌تواند سبب انتقال ویروس از مادر به فرزند باشد.
امروزه در اکثر کشورهای دنیا خون و فرآورده‌های خونی را از نظر آلودگی به ویروس ایدز، مورد بررسی قرار می‌دهند. متأسفانه در کشور ما انتقال بیماری در میان استفاده کنندگان از سرنگ‌های مشترک (معتادان تزریقی) میزان قابل توجهی از انتقال در سال‌های اخیر را به خود اختصاص داده است.
برخلاف جداسازی ویروس ایدز از بسیاری از ترشحات بدن مانند خون، ترشحات جنسی مردان و زنان، بزاق، ادرار، اشک، عرق، شیرمادر و مایع مغزی نخاعی و … ، سرایت در اثر تماس با همه آن‌ها صورت نمی‌گیرد و فقط خون، ترشحات جنسی و شیرمادر، عامل انتقال هستند. بنابراین ویروس ایدز از راه تماس‌های عادی مانند کار کردن با هم، صحبت کردن، هم سفر شدن، غذا خوردن، هم‌چنین از راه استخر، توالت، حمام، دست دادن، بغل کردن، بوسیدن، استفاده از ظروف غذاخوری مشترک، عطسه، سرفه، گوشی تلفن و … قابل انتقال نیست.
سیر بیماری، علایم و تظاهرات بیماری:
از زمان ورود عامل بیماری به بدن تا شروع علایم بیماری، مدت زمانی طول می‌کشد که به این مدت، دوره نهفتگی یا کمون یا بدون علامت گویند. این دوره به طور دقیق مشخص نیست، ولی فاصله ی زمان بین شروع عفونت تا ظهور بیماری از ۶ماه تا ۵ سال و حتی ۱۰ سال می‌تواند باشد. دوره کمون طولانی از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا ممکن است ویروس در طی این مدت به جامعه راه یافته و علایم بالینی وقتی شناخته و ظاهر شود که ویروس میزان وسیعی از جامعه را آلوده کرده باشد، زیرا در طی دوره کمون افراد آلوده از نظر ظاهری به هیچ وجه قابل تشخیص نیستند، ولی می‌توانند بیماری را انتقال دهند.
از زمان ورود عامل بیماری به بدن تا شروع علایم بیماری، مدت زمانی طول می‌کشد که به این مدت، دوره نهفتگی یا کمون یا بدون علامت گویند. این دوره به طور دقیق مشخص نیست، ولی فاصله ی زمان بین شروع عفونت تا ظهور بیماری از ۶ماه تا ۵ سال و حتی ۱۰ سال می‌تواند باشد.
بیماری در ۴ مرحله تظاهر پیدا می‌کند، که البته همه آن‌ها به‌طور الزامی در افراد آلوده مشاهده نمی‌شود.
۱- مرحله حاد عفونت که یک هفته بعد از آلودگی ایجاد می‌شود و حدود ۱۲- ۶ هفته یا بیشتر طول می‌کشد. فرد آلوده، علایم عمومی مثل تب، سردرد، بی‌اشتهایی، درد مفاصل، بزرگ شدن غدد لنفاوی، گلودرد و … دارد که اغلب در این مرحله بیماری تشخیص داده نمی‌شود. این علایم ۲- ۱ هفته بعد از بین می‌روند. این علایم به طور کامل مشابه بیماری‌های عفونی مثل سرماخوردگی و … بوده و به همین علت تشخیص بیماری در این مرحله به ندرت امکان‌پذیر است.
۲- مرحله بدون علامت
۳- مرحله عمومی پیش رونده
۴- کمپلکس ایدز: عوارض مشخص این دوره که آخرین مرحله بیماری است شامل تب بیشتر از یک ماه، اسهال، کاهش وزن به میزان ده درصد، بی‌حالی، تعریق شبانه، خستگی و … است. در نهایت به دلیل نقص کامل سیستم ایمنی، شخص مستعد ابتلا به انواع عفونت‌ها، سرطان‌ها و… می‌شود.
راه‌های تشخیص بیماری ایدز:
آزمایش‌های تشخیصی نباید فقط در کسانی که در معرض بیشتر خطر هستند، مثل معتادان تزریقی، بیماران هموفیلی، دریافت کنندگان خون، همسر و فرزندان فرد آلوده به HIV، هم‌جنس بازان، افراد بی‌بند وبار جنسی، کارکنان موسسات بهداشتی- درمانی و پرنسل آزمایشگاه‌ها انجام شود، بلکه بهتر است در افراد مختلف انجام شود تا اطمینان کافی از سلامت حاصل شود. آزمایش باید در محیطی محرمانه و سازگار با قوانین اجتماع انجام پذیرد. مشاوره قبل و بعد از آزمایش نیز باید انجام شود تا اطمینان افراد به اهمیت و عواقب نتایج تست بیشتر شود.
تشخیص عفونت با کشف آنتی‌بادی سرمی بر علیه عامل ایجادکننده بیماری (HIV) به وسیله روش ELISA انجام می‌شود. این روش در کشف آنتی بادی HIV بسیار حساس است، اما افرادی که به تازگی آلوده شده‌اند،ممکن است آنتی‌بادی منفی باشند، به عبارتی امکان دارد تست در اوایل بیماری با وجود حساسیت بالا به خطا، منفی گزارش داده شود. در افرادی که مشکوک به آلودگی بوده ولی جواب آزمایش آن‌ها منفی است، باید آزمایش مجدد در هفته ۶، ماه ۳ و ماه ۶ انجام شود. آزمایش‌های ELISAکه به خطا، مثبت گزارش شوند (بدون وجود آلودگی با HIV) بسیار نادر است و در صورت رخ دادن، در مبتلایان به اختلالات خود ایمنی ممکن است دیده شود.
در شیرخوارانی که از مادران آلوده به عفونت HIV به دنیا آمده‌اند و مادران آن‌ها درمان ضد ویروسی دریافت نکرده‌اند، ۲۰ تا ۳۰ درصد احتمال ابتلا به عفونت وجود دارد. اما باید توجه داشت که در تمام این کودکان به علت وجود آنتی‌بادی ضد ویروس مادری در گردش خون، تست ELISA مثبت خواهد بود. آنتی‌بادی‌های مادری در ۶ ماهگی ناپدید می‌شوند و مثبت بودن تست ELISA بعد از ۶ ماهگی، موید آلودگی شیرخوار است.
برای تشخیص زود هنگام عفونت می‌توان از روش‌های حساس بررسی RNA ویروس در پلاسما یا روش کشف آنتی‌ژن HIV P24(PCR) در گردش خون استفاده کرد.
