خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است.هر تغییر ارزشی در خانواده مسبب تغییر در جامعه می‌شود.یکی از ارزش‌هایی که در سال‌های اخیر دچار تغییرات بسیاری شده، فرزندآوری و روند رشد جمعیت است.هرم سنی جمعیت ایران در حال انتقال از جوانی به پیروی و نرخ باروری در ایران کاهش یافته است.
تا نیم قرن قبل روند فرزندآوری در کشور بسیار طبیعی بود و به‌طور کلی میانگین، هر خانواده از شش فرزند برخوردار بود که در گذر به سمت مدرنیته، علل فردی، فرهنگی و اجتماعی، این روند را تغییر داد و روند معکوس به خود گرفت به گونه‌ای که امروزهفرزندآوری در کشور ما، به عنوان یک بحران برای دهه‌های اخیر قلمداد می‌شود.
هادی،28 ساله، آتش‌نشان درباره مشکلات اقتصاد و کاهش فرزندآوری می‌گوید: 3 سال از ازدواجم می‌گذرد و تا 5 سال آینده قصد فرزند داشتن ندارم، زیرا من و همسرم مشغول تحصیل و کار کردن هستیم و کمبود حقوق ماهیانه‌ام در این مورد بی تأثیر نیست. همچنین زهره 32 ساله وکیل دادگستری، درباره عقب ماندن از فعالیت اجتماعی خود با فرزند داشتن می‌گوید: اگرفرزندی داشته باشم مجبورم بیشتر وقتم را با او بگذرانم و از فعالیت اجتماعی عقب می‌مانم، پس فرزندآوری را به 5 سال آینده موکول می‌کنم.
*فکر آینده فرزند و کاهش فرزندآوری
فقر یکی از عوامل مؤثر در کاهش باروری است.ذهنیت برخی زنان ایرانی غرب‌زده شده است و بیشتر تمایل به تحصیل، تفریح و دیگر مسائل مربوط به خودشان دارند تا فرزندانشان.
دکتر امان‌الله قرایی مقدم، جامعه شناس درباره روند کاهش فرزندآوری معتقد است: هیچ عاملی مانند آموزش و پرورش نمی‌تواند در تغییر جمعیت موثر واقع شود.باید آموزش را از مدرسه شروع کنیم.باروری مانند گذشته و بدون برنامه‌ریزی صورت نمی‌گیرد، بلکه از طریق انتخاب و با برنامه‌ریزی طولانی مدت صورت می‌گیرد.والدین حتی به فکر جهزیه و ازدواج و آیندهفرزندشان هم هستند.
*ترس از تنها ماندن و کاهش باروری
طلاق دارای آثار و پیامدهای عمیق اقتصادی، اجتماعی و روانی بر مردان و زنان مطلقه، فرزندان طلاق و اجتماع است.متأسفانه آمار طلاق روز به روز رو به افزایش است.
براساس آمار ثبت احوال ، بیشترین آمار طلاق مربوط به 5 تا 10 سال ابتدای زندگی مشترک است.بیشتر زوج‌ها ترجیح می‌دهند از این دوره بحرانی بگذرند و بعد پدر و مادر شوند.با توجه به افزایش سن ازدواج که برای خانم‌ها بین 25 تا 29 سال رقم خورده است ، خانمی که در سن 29 سالگی ازدواج می‌کند و می‌خواهد 5 سال هم از زندگی مشترکش بگذرد تا مطمئن شود زندگی پایدار دارد و بعد مادر شود به سن 34 سالگی می‌رسد که درنهایت می‌تواند یک فرزند داشته باشد.به دلیل مشکلاتی که برای فرزندان مادران بالای 30 سال بوجود می‌آید،ترس از بچه‌دار شدن هم در سنین بالا وجود دارد که موجب روی آوردن به تک فرزندی خواهد شد.
طلاق‌های عاطفی هم که در بین برخی خانواده‌های ایرانی رواج یافته و مسبب تنها ماندن زن در عین متأهل بودن است،از عوامل تأثیر گذار در کاهش تمایل خانم‌ها به فرزندآوری می‌باشد.
*امکانات جدید مهمتر از زنان قدیم
تمایل زنان به فعالیت اجتماعی و کسب درآمد افزایش یافته که بتوانند فرزندانشان را با امکانات بهتری وارد جامعه کنند.با توجه به نظریه‌های فمنیستی که زنان خانه دار را قربانیان یک گزینه اشتباه می‌خوانند و آنها را محکوم عقب ماندگی می‌دانند، گروهی از زنان به امر اشتغال و تحصیل بیشتر روی آورده‌اند.این طرز فکر موجب فعالیت بیشتر آنها و رسیدگی کمتر عاطفی به فرزندمی‌شود که باز هم آنها را از داشتن فرزند می‌هراساند.در گذشته والدین فقط دغدغه برطرف کردن نیازهای اولیه کودک داشتند و کار کردن پدر به تنهایی کفایت می‌کرد.در حال حاضر توقع فرزندان بیشتر شده و والدین مجبورند بیشتر فعالیت کنند و کمتر برای فرزندشان وقت بگذارند.
دکتر غفار‌تبریزی روانشناس در این باره می‌گوید: والدین می‌خواهند خودشان هم از زندگی بهره ببرند به‌جای اینکه امکاناتشان را با چند فرزند تقسیم کنند و فرزندان امروز در خواست امکانات بیشتری از والدین دارند. والدین آنقدر برای نیازها گاهی بی‌مورد فرزند تلاش می‌کنند که فرصت رسیدگی را به خود ندارند.به همین دلیل زوج‌های جوان به تک فرزندی روی می‌آورند.
*دولت دست به کار شود
با توجه به شرایط جمعیتی کشور ضروری است که حل مسئله کاهش فرزندآوری برنامه‌ریزی صورت گیرد تا این مشکل تبدیل به بحران جمعیتی نگردد.دولت باید با اجرای برنامه‌ریزی‌هایی برای تسهیل مشکلات اقتصادی، امر فرزندآوری را برای جوانان هموار کند.برخی از زوج‌های جوان علاقه زیادی به فرزندآوری دارند اما به علت ترس از مشکلات اقتصادی و تأمین نیاز آینده فرزند از این مسئله امتناع می‌کنند.باید بیانات رهبر معظم انقلاب که هشدار پیر شدن جامعه را گوشزد می کنند ، مورد توجه تمام مسئولان کشور قرار گیرد.
